โครงการข้าวพันธุ์พระราชทาน

ผู้รักษาและต่อยอดพระราชปณิธาน และส่งเสริมประเพณีที่มาเกี่ยวกับการทำนาของคนไทย

      ผู้รักษาและต่อยอดพระราชปณิธาน ผู้ได้รับพระราชทานทุนเป็นผู้ที่ผ่านการคัดเลือก มีความสามารถอย่างแท้จริง มีความคิดกว้างขวาง เปิดรับวิทยาการและเทคโนโลยีใหม่ ๆ เข้ามาประยุกต์ใช้ได้ สามารถนำวิชาการที่ศึกษามาถ่ายทอดได้ แต่ไม่ทรงตั้งข้อผูกมัดทางเวลากาศึกษาหรือการกลับเข้ามารับราชการ ทรงอนุญาตให้เรียนจนถึงชั้นสูงสุดเท่าที่จะเป็นไปได้ในศาสตร์นั้น ๆ ดังนั้น ผู้ที่ได้รับพระราชทานทุนจึงต้องมีความรู้ทางวิชาการดีเยี่ยม และเปี่ยมไปด้วยคุณธรรม การคัดเลือกผู้ที่จะได้รับพระราชทานทุนของมูลนิธิอานันทมหิดล จึงต่างจากทุนอื่น ๆ คือ ไม่มีการประกาศรับสมัคร ไม่มีการสอบแข่งขัน แต่เป็นการแสวงหาและคัดเลือก โดยคณะกรรมการแผนกวิชาของแต่ละแผนก มีหน้าที่ติดตามแสวงหาผู้สมควรจะได้รับพระราชทานทุน และกลั่นกรองให้เป็นไปตามคุณสมบัติตามพระราชประสงค์ คณะกรรมการฯ จะพิจารณารวมไปถึงสถาบันที่ผู้รับทุนสำเร็จการศึกษามา และสถาบันที่จะส่งไปศึกษาต่อด้วย ส่งเสริมประเพณีที่มาเกี่ยวกับการทำนาของคนไทยแม้ว่าจะทรงส่งเสริมให้มีการทำนาตามหลักวิชาการแบบสากล แต่ยังทรงส่งเสริมให้ทำไปอย่างสอดคล้องและกลมกลืนไปกับประเพณีวัฒนธรรมดั้งเดิมที่เป็นรากเหง้าของชาวไทย โดยเมื่อวันที่ 27 ตุลาคม พ.ศ 2504 ได้ทรงให้จัดทำพิธีทำขวัญข้าวขึ้นเมื่อข้าวเริ่มตั้งท้องรอวันออกรวง ที่แปลงนาทดลองตามประเพณีโบราณ มีการตั้งศาลแม่โพสพ ปักฉัตร 9 ชั้น ปักธงสีต่าง ๆ รอบแปลงนา มีการแต่งบทร้องทำขวัญแม่โพสพและจัดตั้งเครื่องหอมแม่โพสพ ตัดแต่งใบข้าว เปรียบเป็นการตัดแต่งผมให้แม่โพสพ ซึ่งเป็นอุบายที่คนในสมัยก่อนคิดทำขึ้นเพื่อไม่ให้ต้นข้าวสูงเกินไปจนล้มพับเมื่อออกรวง ส่วนธงต่าง ๆ สามารถช่วยไล่นกกาที่จะมาจิกกินข้าวได้อีกด้วย เมื่อเก็บเกี่ยวข้าวในแปลงนาทดลองแล้ว ในฤดูแล้ง ทรงมีพระราชดำริให้ปลูกพืชถั่วตระกูลต่าง ๆ และพืชที่ใช้น้ำน้อย เช่น ข้าวโพดและทานตะวัน